Schaduwarchieven: het collectief veiligstellen van cultureel erfgoed

Tijdens de vierde Algemene Vergadering van de Unesco in november 1949 in Parijs is een van de resoluties:

6.14	Reproduction of Material of Cultural Importance
6.141	To invite Member States to draw up lists of existing photographic archives consisting of works of a cultural character (artistic, historic, scientific or documentary) whether movable or immovable and to complete such archives wherever they lack particularly representative works of which no satisfactory reproduction exists;
6.142	To encourage the exchange of lists of photographic archives and reproductions between Member States;
6.143	To encourage the establishment of a certain number of repositories in which a series of reproductions of the most representative and the most vulnerable works might be assembled;

Het ging hierbij nadrukkelijk niet alleen om reproducties van museumstukken, maar ook van historische gebouwen en werken die bewaard worden in gemeentehuizen, kerken, bibliotheken en archiefdiensten.

Jaime Torres Bodet, van 1948 tot 1952 directeur-generaal van de Unesco, vroeg de International Council of Museums (ICOM) om advies over de manier waarop deze resolutie uitgevoerd kon worden en welke landen bereid zouden zijn om de fotografische reproducties van meerdere landen te beheren. De ICOM adviseerde onder andere om zo snel mogelijk bewaarplaatsen in enkele landen in te richten en dat de reproducties het best in de vorm van microfilms konden worden gemaakt, eventueel aangevuld met papieren afdrukken indien microfilms niet mogelijk waren. De vier landen die volgens de ICOM het meest geschikt waren voor het inrichten van bewaarplaatsen waren Australië, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en - heel opvallend - Polen.
Het zijn dan ook deze vier landen die Bodet in november 1950 aanschrijft:

As Unesco has not the necessary funds to make financial contribution to the execution of this scheme, I have the honour to ask you whether your government would be prepared to place at the disposal of Unesco's Member States, free of charge, an area approximately 5 to 10 cubic metres in a shelter, either existing or to be built, providing safety from the dangers of damp, fire, theft or bombardment, in which microfilms transmitted to you by Member States for the purpose might be stored.

Bodet stuurt alle Unesco-lidstaten een afschrift van die brief waarin hij het belang van het reproduceren van cultureel erfgoed nog eens benadrukt. De ambtelijke reacties op deze brief zijn heel terughoudend:

De gedachte van U.N.E.S.C.O is natuurlijk zeer aantrekkelijk maar zal niet zo gemakkelijk zijn uit te voeren. Daarvoor is tijd en geld nodig. Vooral aan het laatste ontbreekt het.

De ambtenaren verwijzen naar het te verwachten rapport van de Rijkscommissie voor de bescherming van kunstschatten tegen oorlogsgevaar en dat is ook de officiële reactie van de minister. Uit het boek van Traa bleek die commissie vooral adviseerde in het hele land allerlei bunkers aan te wijzen om kunstwerken veilig te stellen.

Begin 1952 laat Bodet aan alle Unesco-leden weten dat Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten te kennen hebben gegeven dat ze zullen meewerken aan de uitwerking van resolutie 6.143. In de VS was de Library of Congress bereid de reproducties van andere landen te bewaren op dezelfde manier als ze hun eigen microfilms bewaarden en in Engeland en Australië werd druk nagedacht over de aanpassingen die aan de bewaarplaatsen gedaan moeten worden.
Opvallend is dat iemand in de marge van deze brief heeft genoteerd dat het voorstel van de Unesco niet over archieven gaat:

Ik heb verder de indruk dat de Nederlandse regering niet op dit voorstel van de Unesco is ingegaan. In het dossier van OKW komen over dit onderwerp geen stukken meer voor.

Misschien is dat hele Unesco-plan van die drie (of vier) bewaarplaatsen helemaal niet doorgegaan. Maar om dat uit te zoeken, zou ik naar Parijs moeten.

Bronnen
NL-HaNA, OCW / Oudheidkunde en Natuurbescherming, 2.14.73, inv.nr. 182
Unesco, FR PUNES AG 4-4 C, 4th General conference, Paris

Plaatje
Schets van ICOM voor de standaardkisten waar de microfilms in bewaard zouden moeten worden

Gerelateerd
Schaduwarchieven: kopieën van waardevolle oude archieven
Schaduwarchieven: "De Russen komen!" Een intermezzo